* Γράφει η Δρ. Αναστασία Ρωμανού, Φυσική Επιστήμων Ερευνήτρια Ινστιτούτο Γκόνταρντ ΝΑΣΑ, Συμβ. Καθηγήτρια Πανεπ. Κολούμπια.
Η Μεσημβρινή Ανατρεπτική Κυκλοφορία του Ατλαντικού Ωκεανού (Atlantic Meridional Overturning Circulation, AMOC) είναι ένα σύστημα ωκεάνιων ρευμάτων που ρέουν τόσο στην επιφάνεια όσο και στο βάθος στον Βόρειο Ατλαντικό Ωκεανό. Στην επιφάνεια, αυτά τα ρεύματα, γνωστά ως Ρεύμα του Κόλπου (Gulf Stream), North Atlantic Current, North Atlantic Drift, μεταφέρουν θερμότητα και αλάτι από τους τροπικούς στον υποπολικό Βόρειο Ατλαντικό, που είναι η περιοχή νότια της Γροιλανδίας και της λεκάνης της Ισλανδίας, όπου ψύχονται, γίνονται πιο πυκνά και βυθίζονται σε περίπου 2.000-3.000 μέτρα βάθος.
Το AMOC είναι ένα από τα μεγαλύτερα συστήματα μεταφοράς θερμότητας του πλανήτη μας που βοηθά στη ρύθμιση των επιφανειακών θερμοκρασιών της Γης, μεταφέροντας θερμότητα από τους τροπικούς προς τον βορρά. Αυτός είναι ο λόγος που, για παράδειγμα, η Βρετανία έχει πολύ θερμότερο κλίμα από τον ανατολικό Καναδά. Επιπλέον, το AMOC διαμορφώνει τις βροχοπτώσεις στις τροπικές περιοχές, ιδιαίτερα στην περιοχή του τροπικού δάσους του Αμαζονίου. Ταυτόχρονα, καθώς το επιφανειακό σκέλος του AMOC βυθίζεται, παρασύρει μαζί του υπερβολικό διοξείδιο του άνθρακα που εκπέμπουν οι ανθρωπογενείς δραστηριότητες στην ατμόσφαιρα και το οποίο έχει απορροφηθεί από το θαλασσινό νερό και το δεσμεύει σε μεγάλα βάθη. Με αυτόν τον τρόπο ο ωκεανός βοηθάει στο μετριασμό της κλιματικής αλλαγής. Μαζί με το διοξείδιο του άνθρακα, μεταφέρει επίσης οξυγόνο και θρεπτικά συστατικά σε βάθος ανανεώνοντας τον βαθύ ωκεανό με τις πολύ απαραίτητες ουσίες για τις βιολογικές διεργασίες εκεί.
Ένα από τα βασικά ερωτήματα της κλιματικής επιστήμης είναι εάν το AMOC επιβραδύνεται και αν βρισκόμαστε κοντά σε ένα «σημείο καμπής», όπου η κυκλοφορία αυτή εξασθενεί και μπορεί να παραμείνει έτσι για αρκετούς αιώνες. Ήταν γνωστό ότι κάτι ανάλογο έχει συμβεί στο απώτερο παρελθόν, όπως μας πληροφορούν διάφορα δεδομένα παλαιοκλίματος και τα οποία δείχνουν ότι το AMOC έχει υποστεί δραματικές αλλαγές, κάτω από φυσικές κλιματικές διακυμάνσεις, (όπως οι ταλαντώσεις Dansgaard-Oeschger), οι οποίες όμως ήταν πολύ αργές διαδικασίες με διάρκεια δεκάδων χιλιάδων χρόνων. Η ανθρωπογενής κλιματική αλλαγή όμως συμβαίνει πολύ πιο γρήγορα, γύρω στα 100-200 χρόνια, και δεν είναι σαφές πως θα ανταποκριθεί το AMOC.
Μια πιθανή κατάρρευση του AMOC θα οδηγούσε σε σοβαρές μεταβολές του καιρού στην Ευρώπη, εκτεταμένη παγοκάλυψη, ακραίες βροχοπτώσεις και πλημμύρες σε ορισμένα μέρη του κόσμου και ερημοποίηση σε άλλα, ακραίες αλλαγές της στάθμης της θάλασσας ειδικά στη βορειοανατολική Αμερική, αλλαγές στους μουσώνες, απειλές στη γεωργία και την αλιεία. Μπορεί επίσης να εμπλέκεται στην αύξηση της συχνότητας και της έντασης των ακραίων φαινομένων στη Βόρεια Αμερική, την Ευρώπη και τη Βόρεια Ασία.
Ωστόσο, μέχρι πρόσφατα η επιστημονική κοινότητα (η Διακυβερνητική Επιτροπή για το Κλίμα του 2021) δεν θεωρούσε ότι η ανατροπή του AMOC είναι πιθανή πριν από το 2100 (πιθανότητα <10%) αλλά τελευταίες μελέτες δείχνουν ότι κάτι τέτοιο μπορεί να συμβεί πολύ πιο σύντομα και με πολύ πιο έντονες επιπτώσεις. Ταυτόχρονα, οι πολιτικοί δεν κατανοούν ότι μια πιθανή ανατροπή του AMOC θα επιδεινώσει δραματικά την κλιματική κρίση παντού, όχι μόνο στο βόρειο ημισφαίριο.
Υπό το πρίσμα όλων αυτών, πριν από μερικές εβδομάδες, ο καθηγητής Stefan Rahmstorf (Διευθυντής του Ερευνητικού Ινστιτούτου Επιπτώσεων της Κλιματικής Αλλαγής του Πανεπιστημίου του Potsdam), ένας από τους πρώτους που μελέτησε το φαινόμενο κατάρρευσης του AMOC με μαθηματικά μοντέλα, επικοινώνησε με αρκετούς από εμάς για να μας προσκαλέσει να ενημερώσουμε τις σκανδιναβικές κυβερνήσεις σχετικά με τις τρέχουσες επιστημονικές εξελίξεις γύρω από αυτό το θέμα. Συντάξαμε και υπογράψαμε μια επιστολή που παρουσιάστηκε στους σκανδιναβούς πρωθυπουργούς από τον καθηγητή Rahmstorf κατά τη διάρκεια της Συνέλευσης του Αρκτικού Κύκλου στην Ισλανδία στις 19 Οκτωβρίου 2024.
Η επιστολή ανέλυε την ευπάθεια της περιοχής της Αρκτικής και του Βόρειου Ατλαντικού σε μια σειρά από σημεία καμπής, όχι μόνο το AMOC, αλλά κυρίως το AMOC. Έγιναν δύο συστάσεις: (α) να ξεκινήσει μια αξιολόγηση αυτού του σημαντικού κινδύνου για τις σκανδιναβικές χώρες και (β) να ληφθούν μέτρα για να ελαχιστοποιηθεί όσο το δυνατόν περισσότερο αυτός ο κίνδυνος και να δοθεί επείγουσα προτεραιότητα στην παγκόσμια προσπάθεια μείωσης των εκπομπών όσο το δυνατόν συντομότερα, προκειμένου να παραμείνουμε κοντά στον στόχο του 1,5 °C που έχει τεθεί από τη Συμφωνία του Παρισιού».
Σύμφωνα με την πιο πρόσφατη επικοινωνία που είχαμε, η επιστολή θα συζητηθεί για περαιτέρω δράση σε περιφερειακή συνάντηση υπουργών τον Νοέμβριο.
